Գրադարանները՝ մշակութային հանրային միջավայր դառնալու ճանապարհին

Մշակույթի նախարարի տեղակալ ՎԱՀԵ ԲՈՒԴՈՒՄՅԱՆԻ հետ գլխավորապես զրուցել ենք միջազգային չափանիշներին համապատասխան գրադարաններ ունենալու, գրահրատարակչական ոլորտում առկա ու ակնկալվող փոփոխությունների մասին: Նշենք, որ զրույցի առաջին մասում անդրադարձել էինք համայնքային փակվող գրադարանների խնդրին, ինչպես նաև մարդու՝ մշակութային կյանքով ապրելու, գրքային հավաքածուներից օգտվելու իրավունքի, գրադարանների համալրման և ոլորտի կարգավորմանն ուղղված քայլերին:

(Նախորդ մասը)

-Տպագիր գիրքն անփոխարինելի է ու երբեք չի զիջում իր դիրքերը, այնուամենայնիվ, քիչ չեն թվային կրիչներով ընթերցել նախընտրողները: Ի՞նչ քայլեր են արվում էլեկտրոնային գրադարաններ ունենալու առումով՝ հաշվի առնելով պահանջարկն ու անհրաժեշտությունը:
-Նախ պետք է փորձենք հստակեցնել՝ ի՞նչ նկատի ունենք էլեկտրոնային գրադարան ասելով: Ազգային գրադարանը տարիներ շարունակ իրականացնում է թվայնացման խոշոր ծրագրեր, և դրանց շրջանակում մինչև 1960 թվականը հրատարակված ողջ գրականությունը ամբողջությամբ հասանելի կլինի թվային տարբերակով:
Սա հարցի մի կողմն է, վերաբերում է գրքային ժառանգությանը, սակայն երբ խոսում ենք էլեկտրոնային գրադարանների մասին, պետք է մտածենք նաև նոր գրականության մասին: 1960-ից հետո տպագրված գրքերի թվայնացումն ու հանրայնացումը «Հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքով կարգավորվող հարաբերություն է: Կան գրքեր, որ հրատարակվում են միայն էլեկտրոնային տարբերակով: Պետությունը նույնպես անելիք ունի այստեղ: Օրինակ, առաջարկ ենք ստացել գրքերի գնման պետական ծրագրի շրջանակում որպես առանձին ուղղություն ներառել նաև էլեկտրոնային գրականությունը։ Ասեմ նաև, որ մեր ստեղծագործական-հետազոտական դրամաշնորհի արդյունքում աջակցություն ստացած գործերը ևս էլեկտրոնային գրքեր են դառնում։
-Իսկ եթե խոսենք նպատակահարմարությա՞ն մասին:
-Ընդհանուր առմամբ՝ գրադարանի համար ավելի ձեռնտու է էլեկտրոնային գրքեր գնելը. եթե ընթերցողի համար տարբերություն չկա, էլեկտրոնային կամ տպագիր գրքով կընթերցի: Խոսքը, իհարկե, այն գրադարանների մասին է, որոնք ապահովված են տեխնիկական հնարավորություններով: Համայնքապատական գրադարաններն այս առումով բավական անպատրաստ վիճակում են:
Քանի որ խոսեցինք էլեկտրոնային գրքերի մասին, կուզեի նշել, որ ունենք միջազգային հայտնի շտեմարաններին բաժանորդագրված գրադարաններ, որոնք ընթերցողին տրամադրում են ակադեմիական օտարալեզու գրականություն: Այսինքն, եթե ուզում ես նմանօրինակ գրականություն ընթերցել, ավելի հարմար է ոչ թե պատվիրել ու գնել, այլ օգտվել այն գրադարաններից, որոնք ապահովում են ազատ մուտք միջազգային հայտնի շտեմարաններին:
-Դրսի փորձը ուսումնասիրե՞լ եք, ի՞նչը կարելի է փոխառել, տեղայնացնել:
-Մի օրինակ բերեմ. «Ամազոնում» կան էլեկտրոնային ծառայություններ. բաժանորդագրվում ես ու որոշակի գումարի դիմաց բոլոր գրքերը էլեկտրոնային տարբերակով հասանելի են դառնում, և տանը նստած կարող ես ընթերցել: Շատ անգամ այդ ծառայությունն ավելի մատչելի է, քան նույն երկրում գրադարան հաճախելու ընթերցողական տոմս ձեռք բերելը: Հարց է առաջանում՝ եթե կա նման ծառայություն, կարող ես տանը նստած հասանելություն ունենալ գրքերին, ինչու՞ պետք է գնաս գրադարան: Տվյալ դեպքում մենք խոսում ենք ԱՄՆ-ի մասին, ու պատասխանը բավական պարզ է, որովհետև գրադարանը քեզ տրամադրում է միջավայր:
Կարծում եմ՝ առաջին հերթին պետք է փոխառել նման գրադարանների գաղափարը, Եվրոպայում, ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում գրադարաններն այլևս միայն ընթերցողին սպասարկելու, գիրք տալու-վերցնելու գործիքներ չեն, դրանք առաջին հերթին մշակութային, հանրային միջավայր են: Հայաստանն իրականում գնում է այս ճանապարհով, գրադարանները սկսել են ընդլայնել ծառայությունների շրջանակը, նախարարության ենթակայությամբ գործող գրեթե բոլոր մարզային գրադարանները տարբեր ծառայություններ են մատուցում համայնքին՝ լեզուների ուսուցում, արհեստա-արվեստագործական խմբակներ և այլն: Բնականաբար, սա նաև մտածողության փոփոխություն է ենթադրում ոչ միայն քաղաքացիների, համայնքի անդամների համար, այլև գրադարանի աշխատակիցների:
-Մշակույթի նախարարությունը և «Մարդ կարդացող/Homօ Legens» ընթերցանության խրախուսման նախագիծը անցկացրին «Մեր գրադարանը» խորագրով էսսեների մրցույթ: Մասնակիցների՝ գրադարանային ոլորտին առնչվող ուշագրավ առաջարկները պետք է կիրառվեին այս նախագծի կամ այլ ծրագրերի շրջանակներում: Ի՞նչ տպավորություն ունեք մրցույթից:
-Շուրջ 140 հայտ էր ստացվել: Հաղթողներն արդեն հայտնի են: Այդ ստեղծագործություններում կառուցողական առաջարկներն այնքան էլ ակնհայտ չէին, և տեղին չի լինի խոսել այն մասին, որ դրանք կարելի է նկատել ու կիրառել: Գործնական օգուտն այն է, որ մրցույթի պայմաններից մեկի համաձայն՝ մրցանակակիրները ստացած գումարի 60 տոկոսով պետք է ձեռք բերեն նոր հրատարակված գրքեր և նվիրեն իրենց նախընտրած գրադարանին: Եվ իհարկե, լայն առումով, գրադարանների մասին մտածելու, գրադարանավարների աշխատանքը ներկայացնելու, արժևորելու ևս մեկ հնարավորություն էր: Քանի որ ինչպես զրույցի սկզբում ասացի՝ ես վստահ եմ, որ գրադարանների մասին քիչ է խոսվում:
-Նախարարությունը պետական աջակցությամբ և պետպատվերով հրատարակվող գրականությանը հատկացվող գումարն այս տարի ուղղել է ստեղծագործողներին և հետազոտողներին: Ի՞նչ արձագանք է գտել նոր ծրագիրը (կարծես դժգոհություններից զերծ չի մնացել) և ի՞նչ արդյունքներ են գրանցվել:
-Գրական հանրությունը (գրողներ, հրատարակիչներ, ընթերցող, գրական գործակալներ, գրաքննադատներ և այլ մասնագետներ) կարծես թե հետևում են այդ գործընթացներին: Առայժմ ծրագիրն, այսպես ասած, հետաքննական փուլում է, և դժվար է ասել, թե ինչ արդյունքներ կունենանք: Իսկ դժգոհություններ եղել են տարբեր ծրագրերի հայտարարման փուլից սկսած: Բավական աղմուկ բարձրացավ, երբ հայտարարվեց ստեղծագործական, հետախուզական դրամաշնորհի մասին: Քննադատվեց բացառապես ստեղծագործական բաղադրիչը, որը նախատեսված էր գրականությամբ զբաղվողների համար: Հետազոտական բաղադրիչն անտեսվեց: Շատ քիչ խոսվեց այն մասին, որ ծրագիրը մտածված է երկմաս, և երկրորդ մասը թերևս ոչնչով չի զիջում նախորդին: Դժգոհություններ կային նաև կապված սահմանված ժանրերի հետ և, ի վերջո, գաղափարի, քանի որ առաջին անգամ պետությունը հրատարակչական, տպագրական ֆինանսավորումից շեշտադրումը տեղափոխեց գրքաստեղծման ստեղծագործական փուլ: Եթե նախկինում գրահրատարակչական դաշտի զարգացումը հնարավոր էր համարվում հրատարակչություններին աջակցելու միջոցով, առաջին անգամ, կարծես, ասվեց, որ դա միակ եղանակը չէ, համաչափ զարգացում ապահովելու համար կարևոր է նաև ստեղծագործողին աջակցելը: Շրջադարձային ու անսպասելի քայլ էր, գուցե դժգոհություները նաև սրանով էին պայմանավորված:
-Կա կարծիք, որ գրողը, ստանալով պետական հովանավորություն, կորցնում է իր ստեղծագործական ազատությունը:
-Չեմ կարծում, թե ստեղծագործողին պետական աջակցություն տրամադրելը կապված է կոռուպցիայի հետ և որևէ կերպ կարող է խաթարել ստեղծագործական գործընթացները: Ճիշտ հակառակը. երբ գրողը ամբողջովին և բացառապես կախված է շուկայի կամայականությունից, վաճառելիությունից, դա, գուցե, ավելի բացասաբար է անդրադառնում նրա աշխատանքի վրա: Սա իմ համոզմունքն է, ես ուղղակի չեմ կարող համաձայնել հակառակ տեսակետի հետ:
-Երբ գրողները դրամական մրցանակ ու հրատարակման հնարավորություն են ստանում մրցույթների արդյունքում, վտանգներ չե՞ք տեսնում բարեխիղճ ու պրոֆեսիոնալ հանձնախումբ ունենալու, օբյեկտիվ ընտրության առումով:
-Ցանկացած գործընթաց, որը մրցութային փուլ է ենթադրում, բախվում է այդ վտանգին, քանի որ ցանկացած մասնագիտական, խորհրդատվական մարմին՝ հանձնախումբ, որքան էլ փորձի լինել կոմպետենտ, անաչառ և անսխալ, միևնույն է, սուբյեկտիվ գնահատականների միավորման արդյունքում է որոշումներ կայացնում: Խնդիրն ուղղակի սուբյեկտիվիզմը նվազագույնի հասցնելն է, որը հնարավոր է մի քանի ճանապարհով: Նախ՝ պետք է խորհրդատվական հանձնախմբերում ընդգրկվեն բացառապես ոլորտի մասնագետներ՝ կոմպետենտ գրականագետներ, գրողներ և այլն: Երկրորդը՝ պետք է լինեն մարդիկ, որոնք չունեն հրատարակիչների հետ փոխկապակցավածություն: Իհարկե, գրական դաշտը բավական փոքր է, բոլորը բոլորին ճանաչում են, և շատ դժվար է ունենալ կատարյալ անաչառություն, կատարյալ կոմպետենտություն, սակայն կարելի է այս խնդիրները հնարավորինս նվազեցնել: Եվ երրորդը՝ այս խորհուրդներում չպետք է ներկայացված լինեն պետական մարմինների, հատկապես գերատեսչությունների ներկայացուցիչներ: Պատահական չէ, որ խոսում եմ այս ամենի մասին: Նախկինում հանձնախմբերում ներկայացված են եղել թե՛ նախարարը, թե՛ նախարարի տեղակալները: Ես կարծում եմ, որ խորհուրդները պետք է հնարավորինս զերծ լինեն պետական ազդեցությունից:
-Այս գործընթացներում կա՞ն առաջնային հարցեր, որ դուրս են մնում (մնացել) ուշադրությունից:
-Ամենակարևոր հարցը, վերջիվերջո, այն է, թե ինչու՞ է պետությունը հրատարակում կամ աջակցում գրքերի հրատարակությանը, ի՞նչ տեսակի գրքեր պետք է լինեն դրանք: ՈՒզում ենք գրքեր տպագրել ու պահել պահեստներու՞մ, առիթի դեպքում էլ տրամադրել տարբեր պատվիրակությունների՞ն, փոխանցել հեղինակների՞ն, որոնք իրենք իրենց գրքերը կարողանան լրացնել, թե՞ հանրայնացնել: Սրանք կարևոր հարցեր են, ու քիչ են քննարկվում:
Եվ կա մի բան, որ ինձ զարմացրել է: Մշակույթի նախարարութունը ունեցել է գրքեր հրատարակելու և վաճառելու գործառույթ: Դեռ հրատարակելը հասկանալի է, բայց վաճառելով քո հրատարակած գիրքը, որ ցածր ինքնարժեք ունի, դու նույն հարթակի վրա ես դնում դրանք այն գրքերի հետ, որոնք ունեն ավելի բարձր ինքնարժեք: Այսինքն՝ հանրային միջոցներով գիրք ես հրատարակում և վաճառում ես նույն հանրությանը: Կարծում եմ` պետությունը որևէ կերպ չպետք է մասնակցի շուկային:
-Կա՞ն գիրք կամ գրքեր, որ առանձնացնում եք և խորհուրդ կտաք կարդալ մեր ընթերցողին:
-Ջերոմ Դեյվիդ Սելինջերի «Ինը պատմվածք» գիրքը: Հայերեն այդ գրքից մի քանի պատմվածք է թարգմանվել: Առավել հայտնի է Սելինջերի առաջին՝ «Տարեկանի արտում՝ անդունդի եզրին» վեպը: Չէի ուզենա ոչ մեկին առանձնացնել, բայց եթե հարցնում եք, ասեմ, որ այս պահին ընթերցում եմ Քրիստիան Բատիկեանի «Մետաղե երազներ» գիրքը և շատ եմ հավանում:
-Եվ մի վերջին հարց, որը մեր զրույցի թեմային այնքան էլ չի առնչվում: Դպրոցական աբոնեմենտների վերականգնման ծրագիրը աշակերտներին հնարավորություն է տալիս տարվա ընթացքում երեք մշակութային հաստատություն այցելելու իրենց ընտրությամբ: Առաջին փուլը ներառում է թանգարանները: Կարիք չկա՞ ուղղորդելու, պարտադիր հաստատությունները մատնանշելու: Որովհետև, իբրև օրինակ, գրականության և արվեստի թանգարանի ցուցադրության առաջին երկու սրահներում հայ գրականությունը, կարելի է ասել, ներկայացված է դպրոցական ծրագրով, և ցանկալի է, որ երեխաները չշրջանցեն այն:
-Յուրաքանչյուր աշակերտ պետք է հնարավորություն ունենա սեփական նախաձեռնությամբ այցելելու ցանկացած մշակութային հաստատությունը՝ մենակ, ընկերների, կամ ընտանիքի հետ: Եվ երկրորդը՝ պետք է հնարավորություն տալ դասարաններին` նախաձեռնելու խմբային այցեր: Եվ մեկը մյուսին չպետք է հակասի: Դա իմ համեստ կածիքն է: Պարտադիր տարբերակին միշտ դեմ եմ եղել, և մշակույթի նախարարությունն էլ կարծես այդ դիրքորոշումն ունի: Ես կարծում եմ՝ այն ամենը, ինչ պարտադիր է, երբևէ չի արվում, օրինակ գրականությունը, որ պարտադիր է, չեն կարդում: Մարդիկ միշտ կարդում են այն գրքերը, որ կարող են ընտրել, կարդալ կամ չկարդալ, կամ գնում են այնտեղ, որտեղ կարող են գնալ կամ չգնալ: Պարտադիր բաղադրիչը կվնասի գործին: Եթե լինեն պարտադիր թանգարաններ, կխուսափեն դրանցից: Քանի որ կա ցանկ, ու իրենք կարող են ընտրել ու գնալ, դա կլինի ցանկության արդյունք: Չմոռանանք, որ խոսքը մշակութային կրթության մասին է, այսինքն` մշակութային օջախ այցելելով՝ դու լրացնում ես քո կրթական, մշակութային պաշարը, երեխաները վերաբերվում են դրան իբրև խաղի, ժամանցի, իրականում սովորում են, կրթվում՝ չիմանալով անգամ դրա մասին:

Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ